Kip

Blog 221 – 5 juni 2020

De vijf tips hoe je moet omgaan met fotogebruik

Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Kent u de uitdrukking? Het zou zomaar de beginzin uit de mond van Dominee Gremdaat kunnen zijn. Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Het is toch een beetje een battle tussen fotografen en tekstschrijvers. Om even in de Gremdaat stijl verder te gaan: ‘’Ik moest daar aan denken toen ik onlangs een Facebookvriend attendeerde op een foto die hij gepost had.”

Het ging om een geweldige afbeelding van minister-president Mark Rutte, vice-premier Hugo de Jonge en Irma Sluis, onze knuffelgebarentolk. Gemaakt door Bart Maat van NRC Handelsblad, vlak voor de persconferentie van afgelopen woensdag.

De Telegraaf wijdde er zelfs een bericht aan. Dat Irma back is. Ze werd dit keer niet halverwege vervangen door haar collega Corline Koolhof. Dat gebeurde eind mei wel, omdat een te lange persconferentie te intensief zou zijn voor een tolk. De mediabijeenkomsten op de woensdagavond duren minder lang. Wisselen is niet nodig.

Terug naar de foto. De afbeelding ging al snel rond op social media. Ik zag veel mensen die de foto via hun eigen twitteraccount verspreidden, waarna er nog meer RT’s volgden. Ik ging op zoek naar de maker: Bart Maat, freelance fotograaf bij ANP. Ik schreef: “Maar even de maker persoonlijk eren, in plaats van de RT'ers retweeten. Wat een prachtplaat @bartmaat!” Ik was één van de eersten. Inmiddels heeft hij vele likes en RT’s. Ik ben overigens wel benieuwd naar zijn views op Twitter, al heeft hij maar 760 volgers.

Daar is overigens geen peil op te trekken. Nog niet zo lang geleden interviewde ik David Leeuw, de nieuwe trainer van SVN’69 uit Nijeveen, een zaterdag derdeklasser. Eigenlijk niets bijzonders. Hij poste met bronvermelding (!) het interview op LinkedIn. We zijn nu wat weken verder en 52 mensen gaven commentaar, 171 kijkers reageerden en het bericht, zo liet David mij één dezer dagen nog weten, is meer dan 12.000 keer bekeken.

Maar ere wie ere toekomt: de foto van Bart Maat en mijn rechtstreekse vermelding, waarvoor hij mij keurig bedankte. Overigens zou het ere wie ere toekomt ook zomaar de openingszin van een preek van dominee Gremdaat kunnen zijn, maar dat terzijde.

Zo’n foto vliegt dus alle kanten op. Het lijkt wel of niemand er bij stilstaat dat er nog zoiets is als auteursrecht en dat je een foto niet zomaar kan gebruiken. Het is vaak geen onwil, maar onbekendheid, al is het daarmee niet goed te praten. Het mag gewoon niet. Ik attendeerde die Facebookvriend erop dat hij beter de foto met bronvermelding kon plaatsen in verband met schending van het copyright.

Dat is overigens ook iets wat niet 100 procent waterdicht is, maar het scheelt in ieder geval iets. Je maakt nu eenmaal inbreuk op een auteursrecht wanneer je een foto kopieert of publiceert op een eigen website, zonder toestemming en naamsvermelding van de fotograaf.

Eenzelfde soort advies gaf ik laatst aan een klant van mij, waarvoor ik de social mediaposts schrijf. Hij plaatste een afbeelding van onze koningin, behorend bij een bericht. Het was weliswaar een foto die ik ook had aangedragen, alleen had ik wel gezegd plaats ‘m met bronvermelding.

In dit geval was het een zogenaamde rechtenvrije foto. Dat kan zijn van een bepaalde activiteit, gebeurtenis of persoon. Die afbeelding mag dan gratis gebruikt worden, mits de bron vermeld wordt. Nou, eigenlijk klopt dat niet helemaal. Rechtenvrij bestaat wel en ook weer niet. Een foto of afbeelding is bijna nooit geheel vrij van rechten. Tot 70 jaar na de dood van de maker rust er nog auteursrecht (dat noemen we dus ook wel copyright) op de foto.

Wanneer er mensen op de foto staan kunnen zij zich beroepen op hun portretrecht en daarom soms publicatie verbieden. Dan kan er nog een auteursrecht of merkrecht rusten op dat wat je op de foto ziet, zoals gebouwen, producten of andere zaken.

Ik krijg weleens de vraag van jij gebruikt bij elke blog toch ook een foto? Waar haal je die vandaan dan? Dat doe ik van pixabay.com. Dat is een website met heel veel foto’s waarvan de rechten zijn gekocht of afgekocht. Met andere woorden, die afbeeldingen zijn te gebruiken, zonder dat er sprake is van overtreding van het auteursrecht. Er zijn tal van die sites die dat doen. Het voordeel van Pixabay.com is dat het gratis is en je je niet hoeft aan te melden. In sommige gevallen moet je de foto’s wel betalen, als je bijvoorbeeld een ander formaat wilt downloaden.

Mijn advies over lukraak fotojat- en plakwerk: doe het niet. Fotografen hebben soms programmaatjes draaien, waarmee ze mee feilloos kunnen traceren wie hun foto oneigenlijk heeft gebruikt. Dit wordt vaak gedaan door bedrijven die zich speciaal richten op het opsporen van auteursrechtinbreuk. Zij sturen vervolgens facturen – met forse bedragen – naar de overtreder. Dat begint met 250 euro – of je de foto nu meteen verwijderd of niet – maar kan oplopen tot megabedragen en een enorme rompslomp.
Zo leidde een foto van een kip voor een werkstuk van een kind tot een ware rel. Het is bij de beesten af, hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen.

Tenslotte, wat moet je doen als je ergens een foto bij wilt plaatsen. De 5 tips (helemaal gratis en geheel rechtenvrij):

1. Gebruik een zelfgemaakte foto.
2. Zie je een mooie foto van een voor jou bekende fotograaf en wil je die gebruiken, vraag dan of dat überhaupt mag. Zo doe ik dat ook heel vaak, omdat ik voor opdrachtgevers werk, die willen dat je voor gratis foto’s gaat. Ik vraag dan in zulke gevallen om schriftelijke toestemming. 
3. Neem geen risico door het erop te gokken. Ook na jaren kan je letterlijk de rekening gepresenteerd krijgen.
4. Maak gebruik van geverifieerde sites die rechtenvrije foto’s aanbieden. Al dan niet gratis. Duik er even in en maak er werk van.
5. Doe aan naamsvermelding, of nog beter aan bronvermelding. Ook al is het maar een krant, tijdschrift of andere website.
    

NB. Oh ja, ik begon met één beeld zegt meer dan duizend woorden. Ik ben het daar overigens niet mee eens. Tekst kan namelijk ook prima zonder afbeelding.