Worst
Blog 205 – 10 april 2020
De zeven zonden van de media bij de persconferentie
Ik las afgelopen week een houtsnijdend betoog van Frits van Exter op Villamedia, de site van de Nederlandse Vereniging van Journalisten. De oud-hoofdredacteur van Dagblad Trouw had het in zijn artikel over de persconferenties van de overheid in verband met het coronavirus. Helemaal onderaan zijn artikel stond deze zin: ‘Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, maar heeft geen stem in de beoordeling van klachten. Hij verwoordt slechts zijn eigen mening.’
En dat laatste deed hij op een meer dan treffende manier. Moet je een persconferentie wel live uitzenden? Op die vraag probeerde Van Exter het antwoord te geven. ‘Een persconferentie is eigenlijk een beroerd middel om mensen rechtstreeks te informeren over belangrijke zaken’, zo voegde hij daar nog aan toe.
‘Het is hoogstens handig om zoveel mogelijk journalisten in relatief korte tijd te bedienen met antwoorden op alle mogelijke vragen. Dat levert de ingrediënten op, waarmee journalisten hun worsten kunnen bereiden om later uit te serveren – op een bord met mes en vork, wel zo netjes.’
En deze zin vond ik ook mooi: ‘Voor nieuws geldt misschien wat ook voor wetten en worst geldt: je moet niet willen weten hoe het wordt gemaakt.’
De persconferentie. Tja, zo vaak zien en horen we dat massamedium niet meer, behalve nu in coronatijd. Zelf heb ik er meerdere meegemaakt als journalist. Eentje is mij echt bijgebleven. Ergens in 2001 was er een persconferentie in verband met het meisje van Nulde. Een voor Nederland zeer bijzondere zaak, omdat er voor het eerst aan de hand van de schedel een reconstructie van een hoofd was gemaakt.
Ik werkte toen nog voor diverse nieuwsbladen op de Noordwest-Veluwe en was daar aanwezig. Het maakte veel indruk op mij en wat het belangrijkste was: het leverde nieuws op.
Even een zijstapje, toevalligerwijs ook gebeurd op de Noordwest-Veluwe. Een actie van wijlen Wien van den Brink, de voorzitter van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders. Hij belegde een keer een persconferentie in een Van der Valk hotel ergens op de Veluwe. Van den Brink praatte nooit met meel in de mond, dus de media waren massaal aanwezig.
De varkensvoorman pakte de microfoon en zei: “We zijn in gesprek met de minister en we schorten alle acties op! Dank u!” Zo’n vijftig verslaggevers bleven in verbazing achter: "Maar wat is het nieuws?", vroeg RTL verslaggever Jaap van Deurzen. "Dat was het nieuws”, zei Van den Brink. "Dat scheelt me een hele hoop telefoontjes!"
Toch is de persconferentie niet zo’n goed idee. Waarom niet? Voor de kijker is een persconferentie moeilijk te volgen. Het is al heel wat als de vragen verstaanbaar zijn. De journalisten blijven, op een enkele kruin na, buiten beeld.
‘Je ziet een premier kijken in de richting van een ruimte buiten jouw blikveld’, analyseerde Van Exter, die in zijn relaas vooral kritisch was op de media en de kwaliteit van de vragen van journalisten.
Naast journalist ben ik ook voorlichter en woordvoerder geweest. Wat ik al zei, een persconferentie gebeurde niet al te vaak, zelfs niet bij de politie. Het waren meer persbijeenkomsten als er bijvoorbeeld een jaarverslag werd gepresenteerd of er een nieuwe korpschef aantrad. Het was geen nieuws meer. Operationele zaken werden zoveel mogelijk in de regio belegd met de lokale en regionale media.
De politie was trouwens al vaak genoeg in het nieuws, al kon dat het Flevolandse journaille niet vaak genoeg zijn. De media waren maar wat blij met al die nieuwsberichten, vooral in het weekend. Als ik op maandagochtend de polder inreed op weg naar mijn werk en Omroep Flevoland stond aan, dan gebeurde het regelmatig dat alle items in het radionieuws mede mogelijk werden gemaakt door Politie Flevoland.
In mijn vorige leven heb ik een keer een politiepersconferentie geleid dat ging over de aanpak van huiselijk geweld. Ik weet nog wel dat ik mij duizend keer voornam om niet per ongeluk huishoudelijk geweld te zeggen. Dat ging prima, maar wat mij vooral opviel, was dat de media niet goed voorbereid waren, vragen stelden waarvan de antwoorden in de persuitnodiging stonden en we als politie behoorlijk teleurgesteld waren wat de journalisten er uiteindelijk van gemaakt hadden.
Met andere woorden, een persconferentie moet zin hebben, moet nieuws bevatten en goed voorbereid zijn. Het afbreukrisico is best groot, zeker als het je gelukt is om een stoet aan mediamannetjes en -vrouwtjes te charteren. Dan moet je wel wat te melden hebben. Maar de heren en dames journalisten mogen, nee moeten ook heel goed naar zichzelf kijken.
Van Exter keek ook goed en deed een aantal aanbevelingen op basis van vragen die op de persconferentie van 31 maart aan premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge werden gesteld. De exacte voorbeelden zijn hier te lezen, maar in algemene zin zijn dit de universele spelregels die voor iedere journalist zouden moeten gelden:
- Stel een vraag, die een concreet antwoord vereist.
- Stel een vraag, nodig iemand niet uit een toespraak te houden.
- Doe je huiswerk (wees goed voorbereid).
- Houd het kort, vermijd al te particuliere inzichten en wees nauwkeurig.
- Stel geen vraag waarop je het antwoord had kunnen weten.
- Vraag nooit iets uit te sluiten en zeker niet aan een politicus.
- Vraag niet naar de bekende weg tenzij je het antwoord per se wilt vastleggen.
Nu ben ik geen Frits van Exter – hij was hoofdredacteur van misschien wel de beste krant van Nederland – maar hij heeft wel een punt. Sterker nog, hij heeft er zeven. Een persconferentie moet in eerste instantie nieuws brengen, maar journalisten moeten ook blijvend hun best doen, om dat nieuws te halen.
Meer weten over de rol van persconferentieleider of juist van journalist? Mediabureau MEER heeft er ervaring mee en kan er advies over geven. Ook over het organiseren van persconferenties. De hele organisatie uit handen geven en het mij laten doen? Dat kan ook. Mail mij gerust op erik@mediaburaumeer.nl.